قلمرو حقوق در زمان و مكان

فلسفه تشریع نظام كیفری اسلام، تشكیل جامعه سالم بر مبنای سالم سازی محیط زندگی و پیشگیری از جرائم است، تا بشر در پی آشنایی به وظایف فردی و اجتماعی اش، از انجام هرگونه انحرافات خودداری ورزد و در صورت عدم تأثیر این راهكارها، مجازات دنیوی (حدود و تعزیرات) در نظر گرفته شده است

قلمرو حقوق  در زمان و مكان

چكیده: 

فلسفه تشریع نظام كیفری اسلام، تشكیل جامعه سالم بر مبنای سالم سازی محیط زندگی و پیشگیری از جرائم است، تا بشر در پی آشنایی به وظایف فردی و اجتماعی اش، از انجام هرگونه انحرافات خودداری ورزد و در صورت عدم تأثیر این راهكارها، مجازات دنیوی (حدود و تعزیرات) در نظر گرفته شده است؛ تا با برپایی حدود، مصالح بنیادین جامعه پاسداری شود و با اجرای تعزیرات بزهكاران تأدیب و اصلاح شوند، در این گفتار آنچه مطمح نظر است، نقش زمان و مكان در قلمرو حدود و تعزیرات می باشد. 

حدود، كیفرهای منصوص شرعی هستند كه زمان  و مكان تنها در اجرای آن نقش دارند، اما تعزیرات كه تعیین و اجرای آن بر عهدة حاكم شرع است، نقش آفرینی زمان و مكان در آن بیشتر محسوس بوده، به طوری كه در ملاك اصلی تعزیر كه كمتر بودن آن نسبت به حد است، بر حسب مقتضیات، عدول از آن در مواردی به دلایلی خاص به چشم می خورد و مجازاتی همسنگ حدود پیدا نموده است. 

از نظر تاریخی قدیمی ترین مقرراتی كه با پیدایش زندگی اجتماعی بشر به وجود آمده و همگام با پیشرفت علمی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی به رشد و توسعه خود ادامه داده، مقررات كیفری است. امروزه این واقعیت را كم و بیش همگان پذیرفته اند زندگی اجتماعی در صورتی مطلوب است كه نظمی بر آن حاكم باشد. از این منظر هر جامعه ای برای تنظیم روابط اجتماعی خود به قانون از جمله مقررات جزایی نیازمند است. 

تأثیر زمان و مكان بر ابعاد گوناگون زندگی انسان بر كسی پوشیده نیست. آنچه موجب تأسف می‏گردد، مظلومیت احكام اسلام به ویژه حقوق كیفری آن است. در طول تاریخ به جز عصر رسالت و دوران كوتاهی پس از آن، در هیچ زمانی قوانین جزایی اسلام به درستی اجرا نشده است. به این ترتیب، از یك سو به دلیل عدم ابتلای جامعه به چنین بحث هایی و از سوی دیگر تبلیغات بدخواهان در راستای خشن جلوه دادن مقررات كیفری اسلام، فقیهان مسلمان چندان در این عرصه مجال  تحقیق و تتبع در این زمینه را پیدا ننموده اند، لذا به تدریج دامنة بحث مسائل كیفری اسلام محدود گشته و به تحلیل رفته است. 

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تجدید حیات احكام اسلامی، قوانین كیفری آن نیز در جامعه مطرح گردید. طبیعتاً پرسش های زیادی در این زمینه فراروی حقوقدانان و فقیهان قرار گرفت. آنچه از لحاظ عینی و نظری جلب توجه  بیشتر می‏نماید، سؤال از تأثیر زمان و مكان در قوانین جزایی اسلام است كه آیا قوانین جزایی اسلام با مقتضیات زمان و مكان مطابقت دارد یا نه؟ آیا زمان و مكان در تعطیل، كم و زیاد شدن حدود نقش دارند؟ نقش زمان و مكان در اجرای تعزیرات چگونه است؟ آیا زمان و مكان در تبدیل كیفر یا نحوء اجرای آن در چارچوب مقررات شرعی تأثیر دارد یا خیر؟

در این نوشتار سعی شده این موضوع از منظر روایات و حكم عقل مورد بررسی قرار گیرد. انتظار آن است كه تحقیق حاضر به عنوان گام آغازین - و نه اقدام نهایی - در این زمینه تلقی گردد، كه خود می‏تواند بستر مناسب برای تحقیقات بعدی باشد. 

مكان و زمان 

در لغت زمان به معنای وقت و مكان به معنای موضوع و محل است كه بر حسب عرف به مجموعة شرایط و تحولات زندگی یعنی حوادثی كه در زمان و مكان اتفاق می‏افتد، اطلاق می‏شود، زمان و مكان بر حسب این معنا شامل تمام وقایع اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مانند آن می‏ شود. این معنا در هر یك از علوم مختلف كاربرد ویژه ای دارد، البته در فقه به جهت تمدن جدید بشری، نیازهای گوناگون انسان ها در زمان و مكان های مختلف و مجموعه تحولات حاكم بر زندگی بشر و بلاخره مقتضیات زمان و مكان را شامل می‏ شود.

بنابراین منظور از زمان و مكان، همان مقتضیات زمان و مكان است. معنایی كه مورد توجه بزرگان از جمله حضرت امام(ره) بوده و بر موضوعات، احكام و استنباط مسائل فقهی تأثیر گذار است. چنانكه تأكید فرمودند:‌«زمان و مكان دو عنصر تعیین كننده در اجتهادند… بدان معنا كه با شناخت دقیق روابط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، همان موضوع اول كه از نظر ظاهر با قدیم فرقی نكرده است، واقعاً موضوع جدیدی شده است كه قهراً حكم جدیدی می‏ طلبد، مجتهد باید به مسائل زمان خود احاطه داشته باشد».

مراد از زمان و مكان، امور، تحولات، اوضاع و احوالی است كه در زمان و مكان قرار می‏ گیرند. این معنا در روایات نیز مورد تأكید قرار گرفته است.

امام علی (ع) فرمودند: «من عرف الأیام لم یغفل عن الاستعداد» «كسی كه نسبت به زمان شناخت داشته باشد، از آمادگی غافل نخواهد ماند».

امام صادق(ع) فرمود: «العالم بزمانه لاتهجم علیه اللوابس»، «كسی كه به زمان خویش آگاه باشد، لغزش ها و اشتباهات او را احاطه نخواهد كرد».

عواملی كه در زمان و مكان تأثیر گذار بوده و به عنوان شرایط زمان و مكان در فقه مطرح هستند، عبارتند از:

ـ عواملی جغرافیایی و مكانی؛

ـ پیشرفت های علمی و تكنولوژیك بشر؛

ـ بنای عقلا؛

ـ ضرورت های حادث اجتماعی؛

ـ نوع حكومت و حاكمان؛

ـ ساختار اقتصادی و ابزار تولید؛

ـ روابط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی حاكم بر جهان.

حدود

 حد در لغت به معنای منع است و حدید هم از همین ریشه می‏باشد، زیرا سخت و ممتنع است. به دربان حداد گفته می‏شود، چون مانع مردم می‏شود؛ مجازات های مقدر شرعی را از آن لحاظ حد نامیده اند كه مانع مردم از ارتكاب گناهان می‏شود.

در فقه القرآن آمده است:«الحد فی اصل اللغة المنع و حد العاصی سمی به لأنه شیئ یمنعه عن المعاودة» حد در اصل لغت به معنای منع است و حد گناهكار به این اسم نامیده شده، بدان جهت كه او را از بازگشت به گناه منع می‏كند.

در شرح فتح القدیر چنین آمده است:«انها موانع قبل الفعل،‌ زواجر بعده ای العلم بشرعیتها یمنع الاقدام علی الفعل و ایقاعها بعده یمنع العود الیه.» حدود قبل از وقوع فعل مجرمانه مانع ارتكاب آن می‏شوند و پس از وقوع برای جلوگیری از ارتكاب دیگران اجرا می‏شود. به بیان دیگر، اطلاع از قانونی شدن مجازاتها،‌ انسان را از اقدام به فعل مجرمانه باز می‏دارد و اجرای مجازات مجرم، وی و دیگران را از تكرار جرم باز می‏دارد.

در اصطلاح، حد به مجازاتی گفته می‏شود كه نوع، میزان و كیفیت آن در شرع تعیین شده است فقها گفته‏اند: «كل ماله عقوبة مقدرة یسمی حداً» هر آنچه كه دارای مجازات مقدر و معین شرعی است، حد نامیده می‏شود.

نوع فایل: word

سایز:27.3 KB  

تعداد صفحه:28

برچسب ها : قلمرو حقوق در زمان و مكان , قلمرو حقوق در زمان و مكان , قلمرو حقوق , زمان و مكان , فلسفه تشریع , نظام كیفری , انحرافات , كیفرهای منصوص , جرائم , تعزیرات , پیشرفت علمی , تحقیق , جزوه , مقاله , پایان نامه , پروژه , دانلود تحقیق , دانلود جزوه , دانلود مقاله , دانلود پایان نامه