بررسی فلسفه وینگشتاین

پایان نامه بررسی فلسفه وینگشتاین در 175 صفحه ورد قابل ویرایش

بررسی فلسفه وینگشتاین

درآمدی بر فصل اول

لودویك ویتگنشتاین یكی از مهمترین فیلسوفان تحلیلی قرن بیستم است كه بواسطه دو اثر مهم فلسفی‌اش- رساله منطقی- فلسفی و پژوهشهای فلسفی- مسیر و جهت فلسفه تحلیلی را تحت تأثیر قرار داد.  او را باید نقطه عطفی در تاریخ تفكر فلسفی و همچنین هم تراز فلاسفه‌ای چون دكارت، كانت، هایدگر و . . . به حساب آورد كه انقلاب و چرخش زبانی را ایجاد كرده است. در طول تاریخ تفكر فلسفی می‌توان كسانی را مشاهده كرد كه آغازگر یك انقلاب و تحول فكری بوده اند. شاید بتوان گفت سوفسطائیان اولین انقلابیون تاریخ فلسفی هستند. كه موضوع پژوهش فلسفی را از عالم و طبیعت به پژوهش درباره خودشان تغییر دارند و یا می‌توان به كانت اشاره كرد كه با آراء و عقاید خود توجه متفكران را از متعلق شناسایی به سوی فاعل شناسایی و تواناییها و محدودیتهای ذهن آن معطوف ساخت تغییر و تحول مهم و قابل ملاحظة دیگر توسط هایدگر ایجاد می‌شود، فلسفه كه از زمان دكارت همواره دل مشغول این سؤال بوده است كه دانش چیست و به چه چیزی ممكن است شناخت پیدا كنیم؟ با ظهور هایدگر دیگر این سؤالات محور دل مشغولی‌های فلسفه قرار نمی‌گیرد و در عوض به مسأله مهم و اساسی «هتسی یا بودن» پرداخته می‌شود. به طور كلی می‌توان گفت كه در هر دوره، مسئله‌ای در محور و مركز توجه قرار گرفته است گاه طبیعت و عالم هستی، گاه انسان و ذهن او و تواناییها و محدودیتهای آن و گاه خود  هستی و وجود مطرح بوده‌اند. اما آنچه كه در فلسفه ویتگنشتاین به عنوان مسئله محوری فلسفه وی مطرح است مسئله زبان است و او را باید از این جهت نقطه عطفی در تاریخ فلسفه دانست كه آراء و عقایدش نقطه عزیمت تأمل فلسفی از بررسی و تحلیل «ماهیت شناخت و مفاهیم ذهن آدمی» به سوی تحلیل «زبان» است. این تحلیل زبانی را می‌توان در آرای فلاسفة تحلیل زبانی معاصر مشاهده كرد فلاسفه‌ای چون راسل- كارناپ، آیر، رایل و . . . . سعی كردند تا مباحث فلسفی را در مقوله مباحث زبان شناختی جای دهند اما ذكر یك نكته بسیار حائز اهمیت است: مراد ویتگنشتاین از تحلیل زبانی چیست آیا او به دنبال همان تحلیل مورد نظر تجربه گرایان كلاسیك است كه تصورات و ایده‌ها را تجزیه و تحلیل می‌كردند تا به انطباعات حسی آنها برسند و یا اینكه تحلیل مورد نظر او همان تحلیل كانتی است كه تحلیل مفاهیم و كلیات ذهنی بود. در حقیقت تحلیل زبانی مورد نظر او نه همچون تجربه گرایان كلاسیك تحلیل تصورات و ایده‌ها است و نه تحلیل مفاهیم و كلیات ذهنی. بلكه مراد وی از تحلیل، تحلیل گزاره‌ها است . زیرا به نظر ویتگشتاین گزاره‌های زبان ما یك ساخت و صورت منطقی دارند كه در اغلب جملات این صورت در وارء صورت دستوری ظاهری پنهان گشته است و همین عدم وضوح و ابهام صورت منطقی سبب فهم غلط و كاربرد نادرست زبان شده است و مسائل و نظریات فلسفی كثیری را به بار آورده است به همین خاطر ما باید به تحلیل زبان به منظور كشف این صورت منطقی بپردازیم تا از ایجاد مسائل فلسفی اجتناب كنیم.

(Did Wittgensteim take the Linguistic Turn, p.1)

چنین نگرشی در باب رابطه زبان و فلسفه ایجاد چرخش زبانی شد. یكی از مفسران اندیشه‌های ویتگنشاین، رساله منطقی ـ فلسفی را عامل ایجاد این چرخش زبان می‌داند و  به نكاتی كه بیانگر و گواه چنین و تحولی است اشاره می‌كند. از میان آنها می‌توان به توجه و علاقه ویتگنشتاین به تعیین حد و مرز میان جملات معنادار و جملات بی‌معنا، تعیین محدودیت‌های زبانی، وضوح بخش منطقی اندیشه‌ از طریق تحلیل منطقی‌ ـ زبان گزاره به عنوان وظیفه فیلسوف، تعیین ماهیت ذاتی گزاره و . . . . اشاره كرد.

(Hacker.P.M, Wittgenstein’s place in twentieth – century Analytic (phiolsophy, p.37

نكته مهم و حائز اهمیت كه باید در اینجا به آن اشاره كرد این است كه توجه و علاقه شدید ویتگنشتاین به زبان و تعیین محدودیت‌های آن شاید این تصور غلط و نادرست را در ما ایجاد كند كه او صرفاً یك زبان شناس است اما این تصور بسیار غلط و نادرست می‌باشد، زیرا او به زبان نه از آن حیث كه زبان است بلكه به خاطر فلسفه علاقمند بود.

او به تحلیل زبان پرداخت تا بتواند از این رهگذر مسائل فلسفی‌ای كه از بدفهمی‌منطق زبان ناشی شده است را حل كند خود وی نیز در مقدمه رساله منطقی ـ فلسفی می‌گوید هدف كتابش حل مسایل فلسفی است كه از بدفهمی‌منطق زبان ناشی شده است و سعی دارد تا با تحلیل زبان و كاربردهای ویژه واژه‌ها در شرایط و مقتضیات معین، راه گریزی برای رهایی از مسائلی بیابد كه موجب آشفتگی فكر می‌شوند. در صورت عدم توجه به رابطه میان زبان مسائل فلسفی توج به سختی می‌توان فهمید كه منظور او از طرح مسائل زبانی چیست. از نظر فلاسفه تحلیل زبانی هر چند كه گام اول در تفكر فلسفی رو در رویی با مسائل فلسفی می‌باشد اما از آنجایی كه همه مسائل مطرح شده توسط فلاسفه معنادار نیست و با دقت در محتوا و معنا آنها و  با توجه به ملاك‌ها و معیارهای معناداری متوجه خواهیم شد كه آنها هیچ گونه معنا و محتوای محصلی ندارند لذا ابتدا بهتر است كه به بحث زبان شناختی و تعیین معناداری و بی‌معنایی گزاره‌ها بپردازیم پس از اثبات معناداری مسائل به بررسی و تحقیق در زمینه آنها بپردازیم بدین جهت مهمترین و اساسی‌ترین سؤال یك فیلسوف زبانی این است كه زبان چیست و در چه صورت گزاره معنادار است و در چه حالتی بی‌معنا است مرز میان واژه و جمله‌ی معنادار از بی‌معنا كدام است. بعبارت دیگر اساساً منظور از معنا و محتوای یك جمله چیست و چه عواملی باعث معناداریی و بی معنایی جمله یا واژه می‌گردد. همان طور كه ملاحظه كرده‌ایم فلاسفة تحلیل زبان، برای حل مسائل فلسفی است كه به بحث زبان شناختی روی آوردند و بحث از معنا و زبان مدخل اصلی فلسفه آنها شد. ما به رابطه‌ی میان مسائل فلسفه و زبان در فلسفه آنها باید توجه كرد. (دكتر احمدی، تحلیل زبانی فلسفه، صص 53-52). عدم توجه برخی از افراد به این رابطه باعث سؤء تعبیر شده است به طوری كه «تشخیصشان این است كه تحلیلگران زبان، فلسفه را در جهان تنزل مقام داده‌اند فیلسوفانی كه روزگاری حقیقت و واقعیت نهایی را به آدمیان تعلیم می‌دادند اكنون به نحویان تمام عیاری تبدیل شده‌اند كه در عالم الفاظ مته به خشخاش می‌گذارند» (هادسون، لودویگ ویتگنشتاین، ص 103) اما این نظریات و عقاید درست نیستند زیرا منظور تحلیلگران زبان از تحلیل زبان چیزی جز روشن  اندیشی نیست همانطور كه از زمان سقراط نقش فلاسفه روشن اندیشی، یعنی تعیین كاربرد صحیح واژه‌ها بوده است و سعی داشته‌اند تا از آشفته اندیشی یعنی كاربرد نادرست واژه‌ها جلوگیری كنند تحلیل زبان و تعیین حد و مرزهای آن پرداختند. از این رو ویتگنشتاین از تحلیل زبان و بررسی ساخت آن و محدودیتهایش آغاز می‌كند همانطور كه كانت از تحلیل ذهن انسانی و بررسی ساختار و محدودیت‌های آن آغاز می‌كند. اختلاف كانت با ویتگنشتاین در این است كه كانت به دنبال حدود توانایی ذهن بشر بود حال آنكه ویتگنشتاین و اكثر فلاسفه تحلیلی به دنبال تعیین حدود كلام معنادار. علت اینكه فلاسفه تحلیل زبانی توجه به بحث معناداری را بر توجه به حدود تواناییهای ذهنی بشری مقدم دانستند به این خاطر بود كه در مرز زبان معنادار مرز تفكر ممكن است. اما با وجود این تفاوت هر دوی آنها در این نظر توافق دارند كه مهملات ظاهر فریب فلسفه به خاطر تجاوز از حدود ایجاد شده‌ است هر چند  كه منظور یكی تجاوز از حدود توانایی ذهن بشری است و منظور دیگری تجاوز از حدود زبان. ویتگنشتاین به منظور جلوگیری از تجاوز حدود زبان سعی می‌كند تا مرزی میان كلام معنادار و كلام مهمل ترسیم كند، بدین ترتیب فلسفه كه قبلاً به عنوان علم به وجود بماهو وجود تلقی می‌‌شد و وظیفه فیلسوف رفع حجاب از چهره هستی بود. اكنون به مطالعه در زبان تقلیل می‌یابد.

دو دوره فعالیت فلسفی و رابطة میان آن دو

اگر چه ویتگنشتاین در تمام دوران فعالیت فلسفی‌اش، از سال 1916 تا 1951، به مطالعه عقاید فلسفی به میانجیگری زبان می‌پردازد و از منظر زبان به فلسفه، متافیزیك، اخلاق و . . . . می‌نگرد اما همواره نظریه واحدی درباره زبان، ماهیت و عملكرد آن اتخاذ نكرده است مهمترین عقیده وی در باب زبان و رابطة آن با فلسفه كه بعدها دچار تغییر و تحول می‌گردد این نظریه است كه مسائل فلسفی به خاطر خصلت پیشین خود به كمك قواعد زبان قابل حل است اما در دورة اول ابزار مناسب برای حل مسائل فلسفی را تحلیل منطقی و تجزیه گزاره‌ها به گزاره‌های بنیادین می‌دانست و به عبارت دیگر زبان را یك دستگاه محاسبه با قواعدی ثابت می‌دانست كه این قواعد زیر لایه دستور زبان پنهان شده‌اند.

هستی‌شناسی رساله

هر چند ویتگنشتاین روش خود را بدین گونه تعریف می‌كند كه از بنیادهای منطق به ماهیت جهان گسترش می‌یابد اما در متن نهایی رساله جهت و مسیر آن به صورت وارونه صورت گرفته است. زیرا رساله با گزاره‌هایی كه اساس هستی شناسی فلسفه‌ی ویتگنشتاین را تشكیل می‌دهند آغاز می‌شود. ك. ت. فن[1] در این زمینه می‌گوید:

«هر چند این گزاره‌ها در ابتدا می‌آیند، بهتر است آنها را به عنوان نتایج آنچه كه سپس می‌آید ملاحظه كرد. تبیین ماهیت جهان نخست ارایه می‌شود زیرا این تبیین برآن نظریه‌ی زبان كه سپس می‌آید دلالت دارد و لازمه آن است. معنای این گزاره های متافیزیكی را نمی‌توان به تمامی‌درك كرد مگر تبیین وی از ماهیت زبان را بفهمیم.» (فن. مفهوم فلسفه نزد ویتگنشتاین، صص 20-19)

جان پاسمور[2] نیز معتقد است كه: 

«آغاز واقعی رساله، عرضه‌ی نوعی جهانشناسی بی واسطه و شهودی نیست، هر چند كه ظاهراً رساله با گزاره‌های جهان شناسی چون «جهان همه‌ی آن چیز است كه وضع واقع است». . . . شروع می‌شود. بلكه نقطه‌ی شروع آن ارائه‌ی نظریه‌ای در باب معنا یعنی نظریه تصویری است.»

 (Passmore, A Hundered Years of  Philosophy, p. 352)

صرف نظر از اینكه چرا ویتگنشتاین مسئله‌ی عالم را كه یكی از مهمترین معضلات فلسفی است در آغاز رساله آورده است، به جای اینكه بر طبق روش پژوهشی خود باید آن را بعد از ماهیت زبان مطرح می‌كرد، می‌توان گفت كه او نمی‌توانست در ارائه تئوریهای «زبان» و «تصویر» نسبت به وضعیت هستی شناسی عالم بی‌اعتنا باشد، او می‌بایست هستی شناسی عالم را به عنوان بخش بنیادی تئوری زبان در كتاب خود بیاورد تا نیازهای هستی شناسی ساختار زبان را مرتفع سازد و همچنین پیش‌فرض عالم امری لازم و ضروری است تا بدین ترتیب بحث از زبان و نظریه‌ی تصویر بر پایه‌ی آن امكان پذیر باشد. در واقع یكی از مهمترین دلایل كه ویتگنشتاین برای شروع رساله با یك بحث مبتنی شناسانه این است كه طرح نظریه هستی شناسانه اقتضای نظریة زبان‌اش بود زیرا در این دوره زبان را تصویر واقعیت می‌داند و تنها كاركرد ذاتی آن را تصویر كردن واقعیت. به همین خاطر باید از واقعیت كه زبان آن را بازنمایی می‌كند یك تعریف و توضیح كلی ارائه كند. (دیباچ، «دربارة عامل و دربارة یقین»، صص170-169)

بر همین اساس ابتدا به هستی شناسی فلسفه ویتگنشتاین می‌پردازیم كه در آن یك نگرش امنیتی را، تحت تأثیر راسل ارائه كرده است. اما قبل از آن باید متذكر شویم كه هستی شناسی ویتگنشتاین متضمن یك رشته قضایای تجربی نیست بلكه این قضایا بر خاسته از نگرشهای شهودی اویند كه از ساختار و ماهیت زبان استنتاج كرده است. این قضایا بیانگر این مطلب هستند كه اگر قرار است قضیه یا جمله خبری با معنایی وجود داشته باشد، در آنصورت عالم باید چگونه باشد. به عنوان مثال یكی از مهمترین عناصر هستی شناسی فلسفه ویتگنشتاین، رعیان یا ابژه های بسیط[3] هستند كه نهایی‌ترین و بسیط‌ترین مؤلفه های عالم را تشكیل می‌دهند. ویتگنشتاین هیچ نمونه ای از این اعیان را ذكر نمی‌كند و به جهل خود نسبت به چگونگی و ماهیت آنها اعتراف می‌كند. اما معتقد است كه وجود آنها لازم و ضروری است و این ضرورت وجود آنها را از ماهیت زبان و تعیین معنای گزاره ها استنتاج می‌كند به این ترتیب كه در تحلیل گزاره ها برای كشف صورت منطقی حقیقی آنها و كشف معنای آنها، تحلیل باید به پایان برسد امكان ندارد  تحلیل تا بی نهایت ادامه یابد. از آنجا كه هر تحلیلی به گزاره های بنیادین[4] منتهی می‌شود كه مركب از اسامی‌ یا نامهایند، لذا باید چیزهای بسیطی وجود داشته باشد كه با این نامها مطابق باشند. حال اگر این اعیان بسیط وجود نداشته باشند در آنصورت این گزاره ها بدون مرجع و در نتیجه بی معنا خواهند بود. از سوی دیگر از آنجایی كه معنای همه گزاره ها در نهایت مبتنی بر معنای گزاره های بنیادین است، حال اگر گزاره های بنیادین بدون مرجع و بی معنا باشند، در آنصورت همه گزاره ها بی معنا خواهند بود و هیچ گزاره معنا داری وجود نخواهد داشت. اما این نادرست است لذا اعیان باید وجود داشته باشند. (فن. مفهوم فلسفه نزد ویتگنشتاین، ص 28)

مهمترین مشخصه  هستی شناسی ویتگنشتاین نگاه اتمیستی او به عالم است، همانطور كه این نگاه اتمیستی را در باب زبان نیز دارد. در واقع سعی و تلاش اصلی ویتگنشتاین این است كه هم عالم و هم زبان را به عناصر و مؤلفه های بنیادینشان تقلیل دهد و بر اساس نظریه تصویری، تناظر یك به یكی میان عناصر عالم و زبان بر قرار سازد كه بر طبق این تناظر، عناصر و مؤلفه های زبان بیانگر و تصویرگر عناصر و مؤلفه های عالمند. بر اساس نگرش اتمیستی ویتگنشتاین، عالم به مجموعة واقعیتها[5] یا  وضعیت‌های امور[6] تقلیل می‌یابد (ارساله،1) برخلاف نظریه سنتی كه عالم را مجموعه‌ای از ابژه‌ها می‌داند.  وضعیت‌های امور واقع به نوبه خود تركیبهایی از ابژه هایند این ابژه‌ها بسیط‌ترین عنصر  تشكیل دهندة عالم می‌باشند كه به روشهای گوناگون و معینی با یكدیگر تركیب می‌شوند و حالتهای امور واقع را ایجاد می‌كنند. اما تركیب آنها با یكدیگر بر طبق خصوصیات منطقی و ذاتی شان صورت می‌گیرد و به واسطه خصوصیات منطقی و ذاتی است كه امكانات و احتمالات تركیب با ابژه های دیگر تعیین می‌شود.

تفسیر كریپكسی

همان طور كه گفتیم از نظر اغلب مفسران بحث «زبان خوصی» از بند 243 پژوهش‌ها آغاز می‌گردد و در بندهای بعدی ادامه می‌یابد. طبق این نظریه بحث زبان خصوصی به عنوان بحثی تلقی می‌كردند كه  به مسأله‌ی زبان مربوط به احساسات می‌پردازد. اما مفسرانی نیز وجود دارند كه با چنین نظریه‌ای مخالفند. كریپكسی⁽¹⁾ معروف‌ترین آنهاست. از نظر او بحث واقعی «زبان خصوصی» را باید در بندهایی كه قبل از بند 243 می‌آیند، جستجو كرد. ویتگنشتاین در پژوهش‌ها پارادكسی را مطرح می‌كند كه مسأله‌ی اصلی این اثر و صورت جدیدی از شكاكیت است. او نتیجه‌ی بحث خود را در زمینه‌ی این پارادوكس این گونه مطرح می‌كند: «امكان ندارد كه از یك قاعده به طور خصوصی پیروی كرد. در غیر این صورت تصور اطلاعت از قاعده‌ای درست مانند اطلاعت از آن قاعده خواهد بود». (پژوهش‌ها، بند 202)

از نظر كریپكسی این نتیجه‌ی بحث ویتگنشتاین است نه مقدمه‌ی آن ویتگنشتاین راه حلی را برای این پارادوكس مطرح می‌كند كه ادعای او علیه زبان خصوصی نتیجه‌ی این راه حل می‌باشد. از نظر كریپكسی آنچه كه اصل است همان مسأله‌ی و تابعیت از قاعده می‌باشد. منتهی ویتگنشتاین این مسأله را از راه‌های مختلفی و در موارد خاصی مطرح می‌كند كه یكی از آنها زبان مربوط به احساسات است. لذا برای فهم نظر ویتگنشتاین در باب زبان مربوط به احساسات حتماً باید به بندهایی كه قبل از بند 243 می‌آیند. توجه كرد و آنها را در پرتو بحث قبلی مطالعه كرد.

(Kripke, wittgenstein on Rules and Private Languaye, pp2-3)

فرق میان این دو تفسیر در این است كه اگر ما بگوئیم بحث زبان خصوصی از بندهای 243 آغاز می‌شود در آن صورت این بحث صرفاً در رابطه با زبان مربوط به احساسات خواهد بود اما اگر به مانند كریپكسی بحث زبان خصوصی را به بندهایی كه قبل از بند 243 می‌آیند مرتبط سازیم در آن صورت این بحث صرفاً شامل زبان مربوط به احساسات نمی‌گردد بلكه به هر نوع زبان توصیف كننده مربوط است و صرفاً كاربرد صحیح و ناصحیح واژه‌های مربوط به احساس و معناداری و بی‌معنایی آنها مورد بحث قرار نمی‌گیرد بلكه شامل همه واژه‌های زبان می‌گردد. (پیرس، ویتگنشتاین، ص 206).

برچسب ها : بررسی فلسفه وینگشتاین , پایان نامه بررسی فلسفه وینگشتاین , مقاله بررسی فلسفه وینگشتاین , پروژه بررسی فلسفه وینگشتاین , تحقیق بررسی فلسفه وینگشتاین , دانلود پایان نامه بررسی فلسفه وینگشتاین , پروژه , پژوهش , مقاله , جزوه , تحقیق , دانلود پروژه , دانلود پژوهش , دانلود مقاله , دانلود جزوه , دانلود تحقیق