بررسی تعریف واژه بازار در ایران و كاركرد آن

پایان نامه بررسی تعریف واژه بازار در ایران و كاركرد آن در 49 صفحه ورد قابل ویرایش

بررسی تعریف واژه بازار در ایران و كاركرد آن

تعریف واژة بازار

بازار به معنی محل خرید و فروش و عرضه كالاست. واژة بازار بسیار كهن است و در برخی از  زبان ها كهن ایرانی وجود داشته است. بازار در فارسی میانه به صورت وازار و با تركیب هایی مانند وازارگ ( بازاری) و وازارگان (بازرگان) به كار می رفته، و در پارتی به صورت واژار مورد استفاده قرار گرفته است. این واژة ایرانی به زبان برخی از سرزمین های كه با ایران تبادلت بازرگانی داشتند مانند سرزمین های عربی، تركی، عثمانی و برخی از كشورهای اروپایی، راه یافته است.

دهخدا اظهار داشته كه بازار از واژة پهلوی واكار اخذ شده است. واژة فرانسوی بازار از پرتغالی گرفته شده و آنان این واژه را از ایرانیان گرفته اند. در زبان فارسی بازار به عنوان اسم مكان به معنی محل خرید و فروش كالاست و با وجود آن كه این واژه امروزه بیشتر دربارة بازارهای دائمی، اصلی و قدیمی شهرهای كهن و تاریخی به كار می رود، در گذشته گاه به صورت ساده و گاه با پیشوند یا پسوندهایی به معنی مكان خرید و فروش به طور مطلق بوده است. واژة بازار در ادبیات فارسی مفهومی وسیع و گسترده دارد و به معی محل شلوغ و پر ازدحام، اعتبار و اهمیت اشخاص و غیره به كار می رفته است.

بازار در دوران اسلامی

شهرنشینی در دوران اسلامی گسترش یافت و بسیاری از شهرهای كوچك قدیمیتوسته یافتند و شماری شهر جدید در برخی از نواحی كشور به ویژه در نواحی مرزی یا ارتباطی ساخته شد. در بعضی از شهرهای جدید مانند كوفه و بصره فضایی باز برای بازار در نظر گرفتند كه فروشندگان و كسبه ابتدای روز به آنجا می رفتند و بساط خود را در هر جا كه می یافتند پهن می كردند و تا هنگام شب می توانستند در آنجا باشند. به عبارت دیگر فضایی به صورت بازارگاه در نظر گرفته  می شد كه جای ثابتی برای افراد وجود نداشت، اما به تدریج و پس از گسترش یافتن این شهرها، كم كم فضاهایی به صورت دكان های ساخته شده در بازار بنا گردید و بازاری دائمی در بخشی از شهر شكل گرفت.

بر پایة اطلاعات موجود درمنابع تاریخی، از اواخر قرن اول هجری به بعد در بسیاری از شهرهای جدید و كما بیش همه شهرهای قدیمی بازارهایی دائمی با فضاهای ساخته شده وجود داشت. در این نوع بازارها هرصنف در بخشی از راستة اصلی یا در یكی از راسته های فرعی جای داشت و هر نوع كالا در محل معینی عرضه می شد. هنگامی كه حجج در سال 85 هـ ق شهر واسط را می ساخت، برای هر صنف در بازار راستة جداگانه ای در نظر گرفت. البته پیشینة راسته های تخصصی در بازار و استقرار پیشه وران هر صنف در كنار یكدیگر چه در ایران و چه در عربستان به پیش از اسلام می رسد.

قرن اول هجری، دوره ای درخشان در توسعة بازارهای شهری در ایران به شمار نمیآید، زیرا هیچ حكومت ایرانی قدرتمندی شكل نگرفته بود كه بتواند اركان زندگی و ساختار شهری را به نحوی مطلوب گسترش دهد. اما از قرن سوم به بعد به تدریج با روی كار آمدن حكومت های ایرانی و محلی برای ادارة كشور، فعالیت های اقتصادی و در پی آن توسعه و عمران شهری به صورت قابل ملاحظه ای رونق یافت. طاهریان، دیلمیان و سامانیان از نخستین حكومت های ایرانی بودند كه اقدام هایی مؤثر برای پیشرفت كشور انجام دادند. در دورة غزنویان و سلجوقیان نیز به سبب وجود حكومت های مقتدر اقتصاد ملی شكوفا شد و فرهنگ و هنر ایرانی بیش از بیش مورد توجه قرار گرفت. در منابع تاریخی مربوط به قرن های چهارم تا ششم قمری مانند حدود العالم من المشرق الی المغرب، صوره الارض، المسالك و الممالك، تاریخ بخارا، راحه الصدور و آیه السرور، سفرنامه ناصر خسرو، مطالب فراوانی دربارة افزایش تولید انواع صنایع دستی در شهرها و حتی برخی از روستاهای بزرگ افزایش تولید انواع صنایع دستی در شهرها و حتی برخی از روستاهای بزرگ و صادرات آن به شهرهای كشورهای دیگر وجود دارد. برای مثال پارچه های كتانی كازرونی چنان شهرت داشت كه تا مناطق دور دست جهان اسلام گاه تا ده دست خرید و فروش می شد بدون آنكه بسته های آن را باز كنند و تنها مهر و نشان كارگاه های كازرون كافی بود. همچنین  گفته اند در شهر كوچك تون در قرن پنجم چهار صد كارگاه زیلو بافی وجود داشت.

بازارهای شهرهای بزرگ در این دوره بسیار توسعه یافتند. ناصر خسرو در هنگام سفر به اصفهان در قرن پنجم گفته است كه در بخشی از بازار اصفهان، دویست طرف برای تبدیل پول یا پرداخت برای حضور داشتند و در بصره نیز صرافان نقشی مهمی در اقتصاد شهر ایفا می كردند.

در قرن هفتم در پی حمله مغول بسیاری از شهرها ویران شد و اقتصاد كشور دچار انحطاط شد. در دورة ایلخانان، با تدابیر برخی از وزرا و اندیشمندان ایرانی مانند خواجه رشید الدین فضل الله، اصلاحاتی در زمین های اقتصادی و اجتماعی صورت گرفت. خواجه رشیدالدین شهری كوچك به نام ربع رشیدی در نزدیكی تبریز ساخت كه سی هزار خانه، هزار و پانصد دكان، بیست و چهار كاروانسرا، شماری مسجد، مدرسه، حمام، كارگاه رنگرزی، دارالضرب و كارگاه كاغذ سازی داشت.

 در دورة تیموریان اقداماتی عمرانی در برخی نواحی كشور به ویژه نواحی شرقی صورت گرفت و بازارهای شهرهایی مانند سمرقند، بخارا، مرو، هرات و مشهد و بعضی از دیگر شهرهای بزرگ كشور گسترش یافتند و بناهای بیشماری شامل كاروانسراها.مسد و مدرسه در كنار آنها ساخته شد.

امنیت ایجاد شده در دورة صفویه و توسعة روابط خارجی ایران موجب گسترش بازرگانی خارجی و در نتیجه رونق تولید انواع محصولات شد. رونق داد و ستد داخلی و خارجی به رشد شهرنشینی و توسعة شهرها منجر شد و بازارهای شهرهای بزرگ ماند اصفهان، تبریز، مشهد، قزوین ساخته شد و شماری كاروانسرا در كنار هر كدام از بازارها برپا شد. شاه عباس اول دستور داد در سال 1011 میدان امان ( نقش جهان) و مسجد جامعی در جبهة جنوبی آن ساخته شود. سپس چند راسته بازار و شماری كاروانسرا در جبهة شمالی و پیرامون میدان ساخته شد. شاردن شمار كاروانسراهای اصفهان را در دورة صفویه هزار و هشتصد و دو باب ذكر كرده است كه احتمالاً باید این رقم را شامل برخی از انواع دیگر فضاهای تجاری نیز دانست.

فصل دوم

برخی از ویژگی های كاركردی

1-  انواع بازار از لحاظ كاركردی

بازارها را از لحاظ حوزة كاركردی یا سرزمینی آنها به سه گروه شهری، روستایی و منطقه ای یا بین راهی می توان طبقه بندی كرد.

بازارهای شهری : همة  بازارهایی را كه حوزة كاركردی یا خدمت رسانی آنها به شهر مربوط می شده است  بازارهای شهری می نامند  بازار به عنوان یك فضای فعال و پر تحرك بازرگانی- تولیدی اساساً نهاد و فضایی شهری به شمار می آید زیرا به سكونتگاهی شهر گفته می شود كه اقتصاد آنها تنها متكی به كشاورزی نباشد، بلكه تولید صنایع دستی و انجام فعالیت های خدماتی، بخشی از فعالیت های مهم آن باشد، به همین سبب مبادلة كالا چه در درون شهر و چه دربا سایر شهرها و مراكز جمعیتی اهمیت می یابد و این مبادلات به فضایی به نام بازار نیاز دارد.

بازارهای روستایی : اقتصاد خانوارهای روستایی در گذشته در بیشتر موارد نوعی اقتصاد خود كفا یا نیمه خودكفا بود و در روستاهای كوچك یك یا دو فضای كوچك تجاری- خدماتی هیچ مركز بازرگانی وجود نداشت. به همین سبب بیشتر روستاها فاقد فضایی به عنوان بازار بودند، اما در برخی از مناطق كشور به علت ساختار اجتماعی- اقتصادی حاكم بر آن مناطق، در معدودی از روستاهای كه موقعیت سرزمینی – اقتصادی خاصی داشتند، و جمعیت ساكن در آنها زیاد می شد،  بازار نیز شكل می گرفت، چنان كه برخی از روستاها پیرامون اصفهان در قرن چهارم هجری و بعضی از روستاهای پیرامون بلخ و همچنین شماری از روستاهای ناحیة رودشت اصفهان در قرن هشتم هجری، كه آنها را معظم قرای می خواندند، بازار داشتند.

افزون بر  بازارهایی كه درون معدودی از روستاها وجود داشت، نوع دیگری از  بازارهای روستایی وجود داشت كه غالباً جنبه ادواری داشت، یعنی در بین چند روستا به صورت دوره ای حركت می كرد و هر روز یا هر دورة زمانی دیگر در یكی از این روستاها تشكیل می شد. این نوع از  بازار مخصوص روستاهای كوچكی بود كه میزان عرضه و تقاضا به حدی نبود كه در آن روستا یك بازار دائمی شكل گیرد. این نوع از  بازارها بیشتر در مناطقی از كشور وجود داشت كه روستاهایی كوچك در نزدیكی هم وجود داشت. در گیلان و مازندران شمار متعددی از این گونه بازارها وجود داشت.

مادام دیولافوا  بازار یكی از روستاهای اطراف تهران را چنین توصیف كرده است:

« یك روز در هنگام مراجعت از گردش از میدان عمومی دهكده عبور كردیم. در این جا هیاهو و جنجالی برپاست زیرا كه روز بازار عمومی روستاییان است. دهقانان اطراف آمده اند و می خواهند گندمی را كه در جوال های مویی بر پشت قاطر و الاغ آورده اند بفروشند و در عوض مایحتاج خود را بخرند. مرغان و خروسان را سرنگون به پالان الاغ آویخته اند زنان قبایل… تخم مرغ و خیار و میوه به معرض فروش گذارده اند. قدری دورتر  بازار مهم فروش مواش است. در آنجا انواع گوسفندان را از بز و میش برای فروش آورده اند»

2- انواع  بازار از لحاظ زمان تشكیل آن: بازارها را از لحاظ زمان و دورة تشكیل آنها می توان به سه گونه به شرح زیر طبقه بندی كرد:

بازارهای دائمی: بازارهایی بودند كه به صورت ثابت و در طول سال تشكیل می شدند. بسیاری از بازارهای دائمی در فضاهای ساخته شده تشكیل می شدند مانند بازارهای اصلی هر شهر یا  بازارچه های محله ای، اما در مواردی برخی از  بازارهای دائمی نیز در فضاهای باز برقرار می شد.

بازارهای ادواری: بعضی از  بازارها به صورت ادواری یا دوره ای تشكیل می شدند: هفته  بازارها نوعی بسیار مهم از  بازارهای ادواری بودند كه غالباً در هر شهر یا روستا به صورت هفته ای یك روز تشكیل می شدند و معمولاً به نام همان روز نامیده می شدند، مانند جمعه بازار، شنبه  بازار و غیره. هنوز در برخی از شهرها در مواردی جمعه  بازارهایی به مناسبت های گوناگون تشكیل می شود.

نوعی از  بازارهای سالانه نیز وجود داشت كه به مناسبت های گوناگون برقرار می شد، از جمله هنگام نوروز در بسیاری از شهرهای كشور  بازارهایی تشكیل می شد. مناسبت های دیگر فصلی، ملی و مذهبی نیز موجب می شد كه  بازارهای ادواری شكل گیرد.

فهرست

فصل اول   ۱
۱-تعریف واژة بازار   ۱
۲-بازار در دوران اسلامی   ۲
۳-نقش و کارکرد اجتماعی بازار   ۸
۴-نحوة نام گذاری بازارها   ۱۳
فصل دوم   ۱۶
برخی از ویژگی های کارکردی   ۱۶
۱-انواع بازار از لحاظ کارکردی   ۱۶
فصل سوم   ۲۱
برخی از خصوصیات شهری   ۲۱
فصل چهارم   ۲۶
عناصر و فضاهای بازار   ۲۶
۱-عناصر و فضاهای شهری و ارتباطی   ۲۶
۲-عناصر و فضاهای معماری بازار   ۲۹
فصل پنجم   ۳۹
برخی از ویژگی های معماری بازار   ۳۹
۱-شکل بازار:   ۳۹
۲-پوشش بازار   ۴۱
۳-برخی از خصوصیات راسته بازار   ۴۵

برچسب ها : بررسی تعریف واژه بازار در ایران و كاركرد آن , پایان نامه بررسی تعریف واژه بازار در ایران و كاركرد آن , مقاله بررسی تعریف واژه بازار در ایران و كاركرد آن , پروژه بررسی تعریف واژه بازار در ایران و كاركرد آن , تحقیق بررسی تعریف واژه بازار در ایران و كاركرد آن , دانلود پایان نامه بررسی تعریف واژه بازار در ایران و كاركرد آن , پروژه , پژوهش , مقاله , جزوه , تحقیق , دانلود پروژه , دانلود پژوهش , دانلود مقاله