انقلاب فرانسه
دسته: فقه و حقوق اسلامی بازدید: 1 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 34 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 34
انقلاب ۱۷۸۹ طلیعه جامعه سرمایه دارى بورژوایى مدرن در تاریخ فرانسه بود شاخصه اصلى این انقلاب، استقرار موفقیت آمیز وحدت ملى از طریق سقوط رژیم ارباب رعیتى بود
قیمت فایل فقط 5,500 تومان
انقلاب فرانسه
انقلاب ۱۷۸۹ طلیعه جامعه سرمایه دارى بورژوایى مدرن در تاریخ فرانسه بود. شاخصه اصلى این انقلاب، استقرار موفقیت آمیز وحدت ملى از طریق سقوط رژیم ارباب رعیتى بود. به گفته توكویل هدف اصلى انقلاب عبارت بود از محو آخرین بقایاى قرون وسطى. انقلاب فرانسه نخستین انقلابى نبود كه بورژوازى از آن منتفع مى شد، پیش از آن در سده شانزدهم انقلاب هلند، در سده هفدهم دو انقلاب انگلستان و در سده هجدهم انقلاب آمریكا راه را نشان داده بودند. در پایان سده هجدهم بخش اعظم اروپا از جمله فرانسه تحت رژیمى بود كه از نظر اجتماعى؛ امتیازات اشرافى و از نظرگاه سیاسى ویژگى آن استبداد بر پایه حق الهى سلطنت بود.
در كشورهاى اروپاى مركزى و شرقى، بورژوازى چنان رشدى نكرده بود كه بتواند نفوذ چندانى داشته باشد. اكتشافات جغرافیایى سده هاى پانزدهم و شانزدهم، بهره كشى از مستعمرات و جابه جا شدن داد و ستدهاى دریایى به سوى غرب همه و همه به عقب ماندگى شرایط اجتماعى و اقتصادى این كشورها كمك كرده بود اگرچه انقلاب ۱۶۴۰ انگلستان اقدامى در جهت متروك كردن شیوه حكومت استبدادى بود اما استقرار آزادى سیاسى در انگلستان به هیچ وجه ضربه اى خردكننده بر مبانى سلسله مراتب اجتماعى مبتنى بر ثروت وارد نیاورد. شالوده آزادى هاى انگلیسى را رسوم و سنن شكل داده بودند نه تتبعات فلسفى. برك در كتاب «اندیشه هایى درباره انقلاب فرانسه» كه به سال ۱۷۹۰ منتشر شد نوشت: از زمان صدور منشور كبیر تا اعلامیه حقوق مشى همیشگى قانون اساسى، اعلام و بیان آزادى هاى ما بوده است، آزادى هایى كه از نیاكان خود به ارث برده ایم و باید براى اخلاف خود به جاى گذاریم. (گائتانا موسكا، تاریخ عقاید و مكاتب سیاسى، ت: حسین شهیدزاده، انتشارات مروارید، ص ۱۲۵ ) با این وصف عیان مى شود كه قانون اساسى بریتانیا، حقوق بریتانیایى ها را به رسمیت مى شناخت نه حقوق بشر را و آزادى هاى انگلیسى خصلتى جهانى نداشت. در انقلاب ۱۷۷۹ آمریكا نیز اصولى كه براى نیل بدان منازعاتى صورت گرفته بود؛ آزادى و برابرى را كاملاً به رسمیت نمى شناخت. سیاهان همچنان برده ماندند و تساوى حقوق سفیدپوستان نیز در واقع به هیچ وجه سلسله مراتب اجتماعى مبتنى بر ثروت را به مخاطره نینداخت، در ضمن در نخستین قوانین اساسى آنها اصل شرط دارایى براى حق رأى دادن ملحوظ شده بود.
انقلابات آمریكا و انگلستان، نمونه هاى انقلاباتى هستند كه از تفوق و برترى ثروت در زیر پوشش «آزادى هاى بورژوایى» دفاع مى كنند. انقلاب فرانسه برجسته ترین انقلاب بورژوایى بوده است و به سبب ماهیت دراماتیك مبارزه طبقاتى خود تمامى انقلابات پیشین را تحت الشعاع قرار داده است. این ویژگى ها مدلول سرسختى اشرافیت كه سخت به امتیازات فئودالى چسبیده بود و با دادن هر نوع امتیازى مخالف بود از یكسو و مخالفت پرشور توده هاى مردم با هر نوع امتیاز یا تمایز طبقاتى از سوى دیگر، بود. اساساً بورژوازى خواهان سقوط كامل اشرافیت نبود بلكه امتناع اشرافیت از سازش و خطرات ضد انقلاب بود كه بورژوازى را به انهدام نظم كهن ناگزیر ساخت.
انقلاب فرانسه راه حقیقتاً انقلابى گذار از فئودالیسم به سرمایه دارى را انتخاب كرد. این انقلاب با نابود كردن بقایاى فئودالیسم و با آزاد ساختن دهقانان از قید حقوق اربابى و عشریه كلیسایى و وحدت بخشیدن به تجارت در سطح ملى، شاخص مرحله اى تعیین كننده در تكامل سرمایه دارى بود. سركوب فئودال ها سبب آزاد شدن تولیدكنندگان مستقیم خرده پا شد و به تفكیك توده هاى دهقانى و قطب بندى آنها بین سرمایه و كار مزدورى انجامید. پس از انقلاب، با گسترش روابط تولیدى كاملاً نوین، سرمایه از قید تحمیلات و تجاوزات فئودالیسم رها شد و نیروى كار به صورت یك واقعیت تجارتى اصیل درآمد و این امر در نهایت خودمختارى تولید سرمایه دارى را چه در بخش كشاورزى و چه در بخش صنایع تضمین كرد. پیروزى بر فئودالیسم و رژیم كهن، با پیدایى سریع روابط اجتماعى نوین همراه نبود.
راه رسیدن به سرمایه دارى فرایندى ساده نبود، پیشرفت سرمایه دارى در دوره انقلاب به كندى صورت مى گرفت و صنایع آنقدر رشد نكرده بودند و هنوز سرمایه تجارى تفوق خود را حفظ كرده بود اما انهدام حكومت هاى بزرگ فئودالى و سیستم هاى سنتى كنترل داد و ستد، استقلال شیوه تولید و توزیع سرمایه دارى، یك استحاله كلاسیك انقلابى را تحقق بخشید. انقلاب فرانسه در جهت زیر و رو كردن ساخت هاى اقتصادى و اجتماعى موجود، چارچوب سیاسى رژیم كهن را درهم شكست و بقایاى حكومت محلى كهن را محو كرد و امتیازات محلى و تبعیضات ایالتى را از میان برد. انقلاب فرانسه در عین حال كه گامى ضرورى در گذار از فئودالیسم به سرمایه دارى محسوب مى شود در رابطه با دیگر انقلابات مشابه داراى ویژگى هاى خاص خود است. این ویژگى ها به خصوص به ساخت جامعه فرانسه در پایان رژیم كهن مربوط مى شود.
انقلاب فرانسه در حالى كه به عنوان یك انقلاب آزادیخواهانه و با پافشارى بر حقوق طبیعى دنباله رو انقلاب آمریكا است، برخلاف انقلاب انگلستان داراى موضعى جهانى است. به یقین این سخن توكویل كه: چرا اصول و نظرات سیاسى مشابه در ایالات متحده تنها به تغییر دولت منجر مى شود و حال آنكه در فرانسه سقوط كامل یك نظم اجتماعى را به همراه مى آورد ( همان، ص۳۰۴ ) حاكى از عظمت انقلاب فرانسه است. اعلامیه ۱۷۸۹ بدون شك با حرارتى بیش از سلف آمریكایى خود سخن مى گوید و در راه آزادى گامى فراتر مى نهد. انقلاب فرانسه به عنوان یك انقلاب مساوات طلبانه به مراتب از اسلاف خود گام را فراتر گذارد، نه در آمریكا و نه در انگلستان بر روى برابرى تأكید نشده بود زیرا هم اشرافیت و هم بورژوازى براى كسب قدرت نیروهایشان را متحد ساخته بودند اما مقاومت اشرافیت ضدانقلاب و درگیر شدن در جنگ، بورژوازى فرانسه را ناگزیر ساخت كه مساوات را به عنوان مسئله اى عمده مطرح كند چرا كه این، تنها راه در كنار داشتن مردم بود. گذار اقتصاد فرانسه به سرمایه دارى از طریق یكپارچه كردن صنعت، افزایش و تمركز مزدبگیران و بیدارى و مشخص كردن آگاهى طبقاتى آنها، بار دیگر اصل تساوى حقوق را در اذهان مردم زنده كرد. اینك آنچه ویژگى هاى خاص جامعه فرانسه كه موجب تمایز و برترى انقلاب ۱۷۸۹ بر سایر انقلابات پیشین اعلام شد عنوان مى شود: در جامعه اشرافى نظام كهن، بر طبق قانون سنتى سه مرتبه از یكدیگر متمایز شده بودند؛ روحانیون و نجبا كه از مراتب ممتازه بودند و مرتبه سوم كه اكثریت مردم را شامل مى شد. نجبا از اقشارى تشكیل مى شدند كه غالباً منافع مختلفى داشتند.
نجباى دربارى از نجیب زادگانى بودند كه در دربار حضور داشتند و در ورساى زندگى مى كردند و اطرافیان پادشاه را تشكیل مى دادند. نجباى ایالتى كه جاه و جلال كمترى داشتند در میان دهقانان زندگى مى كردند. منبع عمده عایدى این نجبا تحمیل عوارض فئودالى بر دهقانان بود. نجباى صاحب جامه از زمانى تشكیل شدند كه سلطنت، دستگاه قضایى و تشكیلات ادارى خود را به وجود آورده بود. در رأس این دسته از نجبا، خانواده هاى بزرگ مستشاران پارلمانى قرار داشتند كه هدفشان در دست گرفتن كنترل حكومت و شركت در اداره حكومت بود. این نجبا كه از قدرتى بسیار برخوردار بودند سخت به امتیازات خود وابسته بودند و با هرگونه رفرمى كه امكان داشت موقعیت آنها را به مخاطره اندازد، مخالفت مى ورزیدند. در پایان سده هجدهم اشرافیت فئودالى دستخوش انحطاط شده بود.
نجباى دربارى در ورساى رو به ورشكستگى مى رفتند و نجباى ایالتى به زندگى بى هدف خود در املاكشان ادامه مى دادند. به همین دلیل اشرافیت كه زوال خود را نزدیك مى دید، خواستار تحكیم و تاثیر عوارض فئودالى و افزایش سختگیرى شده بود. در سال ۱۷۸۱ به موجب یك فرمان شاهانه، حق احراز مقامات عالیه در قشون منحصراً به نجبا یا كسانى اختصاص داده شده بود كه بتوانند مراتب نجابت را به اثبات رسانند. از نظر اقتصادى اشرافیت سعى داشت كه نظام ارباب رعیتى را حتى از وضع موجود آن بدتر كند. به موجب فرامین مربوط به تریاژ اربابان بزرگ فئودال یك سوم ملك جامعه روستایى را تصاحب كرده بودند. در این حین پاره اى از نجبا به تدریج به امور بازرگانى طبقات متوسط ابراز علاقه مى كردند و سرمایه خود را در صنعت و به ویژه صنعت آهن به كار مى انداختند. در این گرایش به تجارت، بخشى از نجباى متعلق به قشر بالاى اشرافیت به طبقه متوسط نزدیك و تا حدى در آرمان هاى سیاسى آنها سهیم شدند اما اكثریت وسیع نجباى ایالتى و دربارى راه نجات را تنها در اعلام صریح تر امتیازات خود مى دیدند. این اختلافات و چنددستگى ها در میان اشراف جامعه فرانسه طى مسیر را براى انقلابیون سهل تر مى كرد.
1. موقعیت اقتصادی رژیمهای پیش از انقلاب:
در فرانسه در دوران قبل از انقلاب 1789 نشانه‌های روشنی دال بر وخامت موقعیت اقتصادی از هر لحاظ وجود داشته و این كشور از پنجاه سال قبل از انقلاب، دچار مشكلات و بحرانهای مالی و اقتصادی فراوانی بود كه روزبروز بر دامنه و ابعاد آن افزوده می‌گشت.(1)
شرایط اقتصادی در روسیه نیز قبل از انقلاب، از آغاز دهه اول قرن بیستم وضع مطلوبی نداشت. دو جنگ خارجی كه در این دوره اتفاق افتاد بر شدت نابسامانیهای اقتصادی افزود، ركود اقتصادی كه تا سال 1909 دوام داشت شرایط ناگواری را برای كاركنان و دهقانان ایجاد كرده بود، از یك سو بیكاری را سخت دامن می‌زد و از سوی دیگر شرایط كار و میزان درآمد این دو طبقه را طاقت فرسا و غیر قابل تحمل ساخته بود اعتصاباتی كه در این دوران كارگران راه می‌انداختند عمدتاً ماهیت اقتصادی داشت و مرتباً بر تعداد اعتصابات و شماره شركت كنندگان در اعتصابات افزوده می‌گشت.(2)
حال آنكه در ایران، در اواخر حكومت شاه رژیم، ایران در مطلوبترین سطح از قدرت اقتصادی كه در تمام سلطنت 57 ساله رژیم پهلوی بی‌سابقه بود به سر می‌برد. با افزایش سریع و غیر قابل پیش‌بینی درآمد نفت ، رژیم ایران نه تنها تبدیل به یكی از دولتهای ثروتمند شده بود بلكه جامعه ایرانی را به یك جامعه كاملاً مصرفی تبدیل كرده بود.(3) بدین ترتیب ملاحظه میگردد در حالی كه دولتهای فرانسه و روسیه از نظر اقتصادی در بدترین شرایط بودند و در حقیقت در مرحله ورشكستگی نهایی قرار داشتند دولت ایران با توجه به افزایش ناگهانی و غیر قابل پیش‌بینی قیمت نفت از نظر ذخائر ارزی و توانائیهای مالی در مطلوبترین و مناسبترین شرایط اقتصادی در تاریخ خود بوده است.
2. اقتدار نظامی رژیمهای پیش از انقلاب :
از مهمترین و در عین حال محسوسترین ابزار قدرت و اعمال حاكمیت هر رژیم سیاسی به ویژه نظامهایی كه با بحرانها و فشارهای داخلی مواجه می‌باشند و نیاز به تهدید و ارعاب و احیاناً سركوب حركتهای معارض و مخالف خود را دارند قدرت نظامی آنها میباشد. هر گاه در یك نظام سیاسی، قدرت نظامی از انسجام لازم برخوردار نباشند و روحیه خود را در اثر شكستیهای پی در پی از دست بدهد و همچنین دولت بخاطر مشكلات اقتصادی امكان تأمین تداركات و خواسته‌های آنها را نداشته باشد و در نهایت قدرت نظامی اعتقاد و ایمان خود را به رژیم سیاسی از دست بدهد نه تها قدرت سیاسی قادر به بهره‌برداری از چنین نیروی نظامی برای سركوب قدرت اجتماعی معارض نخواهد بود، بلكه خود بصورت یك مدعی خطرناك درآمده و احیاناً به گروههای اجتماعی مخالف خواهد پیوست و احتمال سقوط قدرت سیاسی را شدیداً افزایش خواهد داد.
فرانسه در طول پنجاه سال قبل از انقلاب مدت 26 سال در جنگ و منازعات مهم بین‌المللی بوده است و در این منازعات جز یك ایالت، نه تنها چیزی بدست نیاورده، بلكه شكستها و خسارتهای عظیم مالی، جانی و ارضی به همراه داشته و قابل پیش‌بینی بود كه افسران ارتش نسبت به سركوب مقاومت در دوره‌ای كه بحران برعلیه مقامات دولتی افزایش یافته بود بی‌علاقه باشند و این امر موجب اختلاف و تضاد سیاسی و اجتماعی شد به طوری كه نهایتاً هر حركت محدودی را برای سركوب مخالفین پادشاه و طبقات محافظه كار مسلط غیر ممكن می‌ساخت و زمینه را برای پیروزی انقلاب فرانسه مهیا كرد.
موقعیت نظامی روسیه نیز در اروپا بدلیل جنگهای كریمه و جنگ 1905 تغییر كرده بود. كشوری كه در 1815 تنها قدرت قوی قاره اروپا بود و بعد از 1848 به نظر می‌رسید كه هنوز فاصله زیادی با سایر قدرتهای اروپایی داشت بعد از جنگ كریمه به حد یكی از چند قدرت مساوی، تنزل یافت و تا زمانی كه تزار در سن پطرزبورگ حاكم بود هرگز موقعیت 1815 را پیدا نكرد. جنگ جهانی اول از نظر وسعت و مدت و نزدیكی به مرزهای روسیه از جنگ روس و ژاپن به مراتب مهمتر بود و تأثیر بیشتری در داخل كشور بر جای گذاشت بطوریكه قوای نظامی این كشور را كاملاً به تحلیل برده و سربازان شكست خورده و بازگشته از جبهه را بصورت مدعیانی برای قدرت سیاسی حاكم درآورد و به همین علت بود كه انقلاب روسیه در اوج اشتعال جنگ جهانی اول بوجود آمد.
با این ترتیب ملاحظه میگردد كه نظام سیاسی حاكم بر روسیه قبل از انقلاب نه تنها نیروی نظامی و قوای مسلح نیرومند و وفادار به قدرت سیاسی با خود نداشتند بلكه ارتشی شكست خورده، روحیه از دست داده و عاصی شده از نظام با پیوستن به كارگران اعتصابی نقشی مهم در پیروزی انقلاب بازی كردند.
اما ارتش شاهنشاهی ایران بر خلاف فرانسه و روسیه در طول حداقل 57 سال قبل از پیروزی انقلاب در هیچ جنگ خارجی مهمی شركت نكرده بود. بیش از هر پادشاهی در ایران محمدرضا شاه به نیروهای مسلح توجه داشت. او بعنوان فرمانده نیروهای مسلح، احساس می‌كرد كه یك ارتش قوی و نیرومند و در عین حال وفادار به پادشاه، نه تنها می‌تواند نظام سیاسی او را در قبال مخالفین داخلی حفظ كند بلكه با توجه به جاه طلبیهایش می‌تواند ابزار و اهرم لازم را برای دخالت در امور منطقه و همسایگانش و پیشبرد اهداف بین‌المللی او فراهم نماید.
میتوان با قاطعیت ادعا كرد در فرانسه و روسیه از نظر نظامی با توجه به شكستهای پی در پی در جنگهای متعدد ضعیف‌ترین و نامطمئن‌ترین وضعیت بوده و ارتشهای آنها نه تنها حمایت لازم را از نظام سیاسی حاكم نمی‌كردند بلكه نسبت به انقلابیون گرایش نشان داده و بعضاً به آنها می‌پیوستند، در حالیكه ارتش ایران در بهترین شرایط از نظر نیرو و تجهیزات بوده و جز در موارد استثنایی و آن هم به صورت پراكنده، تا آخرین لحظات عمر رژیم شاه نسبت به نظام وفادار باقی مانده و اكثراً در سركوب انقلابیون نیز كوتاهی نكردند.(4)
كشورهای مورد بررسی ما هر سه از جمله كشورهایی هستند كه نه تنها دارای موقعیت استراتژیكی مهم و حساس می‌باشند بلكه بعنوان قدرتهای بالفعل یا بالقوه بزرگ محسوب می‌شوند و در طول تاریخ نقش فعالی در روابط بین‌الملل جهانی و منطقه‌ای بازی كرده و می‌كنند. بدیهی است كه در قبال تحولات انقلابی این كشورها چه قبل از پیروزی و چه بعد از پیروزی كشورهای دیگر بویژه كشورهای همسایه و ذینفع عكس‌العمل نشان داده و به نفع قدرت سیاسی حاكم و یا بالعكس در جهت حمایت از گروههای اجتماعی معارض فعال می‌گردند. در نتیجه مسئله واكنش بین‌المللی از جمله عوامل مهمی است كه در بررسی قدرت و توانائیهای رژیم سیاسی حاكم قبل از انقلاب ضرورت دارد كه مورد توجه و دقت كافی قرار گیرد.
در فرانسه قرن 18 با توجه به جنگهای طولانی كه لویی پانزدهم و شانزدهم با كشورهای همسایه خود منجله اترش، روسیه، انگلیس و اسپانیا داشت نه تنها در شرایط بحرانی دوران انقلاب از حمایت آنها برخوردار نبود بلكه همه این دول همسایه در جهت تضعیف لویی شانزدهم تلاش كرده و متقابلاً به حمایت از گروههای معارض و مخالف برخواستند.
روسیه نیز از این نظر تفاوت چندانی با فرانسه نداشت بدین معنا كه جنگ جهانی اول و درگیری مستقیم روسیه تزاری در جنگ با آلمان، عثمانی و ژاپن دشمنی این دولتها بویژه دولت قدرتمند و نوپای آلمان را برعلیه خود داشت به طوریكه لنین با حمایت و امكانات فراهم شده این دولت توانست به انقلابیون روسیه ملحق شده، و پایه انقلاب بلشویكی اكتبر 1917 را بریزد. از طرف دیگر با توجه به اینكه دولتهای روسیه تزاری یعنی فرانسه و انگلیس خود مستقیماً با آلمان و متحدینش درگیر بودند امكان هیچ نوع حمایتی از تزار روسیه در شرایط بحرانی نداشتند.
اما دولت ایران و رژیم شاه از حداقل یك دهه قبل از سقوط خود علیرغم وجود شرایط دو قطبی با توجه به پایان جنگ سرد و آغاز دوره آرامش (5) و همزیستی مسالمت‌آمیز از حمایت كامل دو ابرقدرت، و قدرتهای بزرگ و منطقه‌ای، تا آخرین روزهای حكومتش برخوردار بود و متقابلاً انقلابیون ایران از هیچگونه حمایت بین‌المللی برخوردار نبودند.
با این ترتیب در حالیكه دولتین فرانسه و روسیه از نظر حمایت بین‌المللی در شرایط نامناسب به سر می‌بردند و دول اروپایی اغلب نسبت به رژیمهای این دو كشور در شرایط قبل از انقلاب نظر مساعدی نداشته و بعضاً تخاصم بودند و نه تنها هیچگونه حمایتی از نظامهای سیاسی در آن شرایط نكردند بلكه در مواردی به حمایت از انقلابیون پرداختند دولت ایران از این نظر در شرایط مطلوبی به سر می‌برد.
3. پیچیدگی و استحكام رژیمهای قبل از انقلاب :
در هر نظام و سیستم سیاسی وجود ابزارهای قدرت از جمله قدرتهای اقتصادی، نظامی و حمایت بین‌المللی بالقوه و فی نفسه نمی‌تواند در جهت تحكیم و تثبیت قدرت سیاسی حاكم كارساز و مفید باشد بلكه توانایی، مهارت و مدیریت مطلوب در نظام سیاسی است كه می‌تواند در مواقع بحرانی ابزارهای قدرت را از قوه به فعل درآورده و به بهترین وجه و در مناسبترین زمان و مكان مورد استفاده قرار دهد در نبردهای نظامی اغلب این امر به اثبات رسیده است كه فرماندهی لایق و كارآمد می‌تواند با كمترین امكانات، تجهیزات و نیرو بر فرماندهی نالایق و ناتوان و در عین حال با امكانات وسیع پیروز شود. در حالیكه نظامهای سیاسی فرانسه و روسیه علیرغم وجود استبداد حاكم به خاطر بی‌كفایتیهای پادشاهان و نفوذ افراد ناصالحی كه در دربار حضور داشتند، هرگز نتوانستند منافع خود را تشخیص داده و در جهت حفظ ثبات و موقعیت رژیم خود مدیریت مناسب و توانایی برقرار نموده و تغییرات لازم را اعمال كنند. رژیم شاه بعد از گذراندن دوره پرتلاطمی از تاریخ 38 ساله حكومت خود تدریجاً به مرحله‌ای از اعتماد به نفس و حاكمیت مطلقه رسیده و با برخورداری از مستشاران ورزیده داخلی و خارجی به ویژه برخورداری از پلیس مخفی خشنی همچون ساواك از توانایی لازم برای حفظ و تداوم قدرت مستبده خود برخوردار بوده است.(6)
در تئوری نظام دولتهای مستبده می‌بایست ضعیف شده باشد تا اینكه حركتهای انقلابی مردمی بتواند توفیقی كسب كند یا حتی بروز كند. در حقیقت از نظر تاریخی، شورشهای مردمی به خودی خود قادر نبوده‌اند دولتهای مستبده را واژگون كنند. در عوض فشار نظامی از خارج اغلب با تضادها و انشعابهای سیاسی میان طبقه مسلط و دولت به موازات هم می‌بایست وجود داشته باشد تا استبداد را تضعیف كرده و راه را برای شورشها و نهضتهای انقلابی باز كنند.
به خاطر همین ضعفها بود كه در انقلاب فرانسه نظام سیاسی حاكم نه به علت مخالفت نیروهای مردمی بلكه تنها به علت استیصال كامل در حل معضلات اقتصادی و سیاسی - اجتماعی كشور به مجلس طبقات سه گانه روی آورد و خود را تسلیم آنها كرد و آنگاه بود كه حركتهای مردمی و تركیب گروههای اجتماعی شكل گرفت و به روند انقلاب شتاب فزاینده‌ای داد.
و همین طور در انقلاب روسیه نیز اگرچه نیروهای مخالف وجود داشتند، دسته‌بنیها و احزاب سیاسی مختلف كه با آرمانها و اهداف خاص و متفاوت خود از اوائل قرن بیستم شكل گرفته بودند، نه تنها هیچگونه نقشی در سقوط نظام رومانوفها نداشتند بلكه تصور هم نمی‌كردند كه بدین سادگی نظام امپراتوری روسیه سقوط كند. البته دولت تزار روسیه علیرغم استیصال و فشار زیادی كه تحمل می‌كرد داوطلبانه و رأساً خود را تسلیم ملت نكرد ولی در مقابل اولین حركت و شورش مردمی كه ناشی از انفجار و وجود بحران اقتصادی بود و به صورت تظاهرات و اعتصابات كارخانجات و صنایع در شهر پتروگراد متبلور شد، تسلیم گردیده و همچون كوه یخی ذوب گردید.
در حالیكه انقلاب ایران در شرایطی پیروز شد كه نظام شاهنشاهی خود را در اوج قدرت و استحكام و تثبیت شده می‌دید و در مقابل مخالفتها و معارضه‌ها تا آخرین حد توان خود مقاومت می‌كرد و گروههای اجتماعی برای به زانو درآوردن چنین نظامی می‌بایست بر اساس برنامه‌ریزی و بسیج تمام نیروها و قربانی كردن بسیاری از انسانها نظام قدرتمند حاكم را سرنگون سازد.
قدرت اجتماعی
قدرت اجتماعی متشكل از گروههای اجتماعی فعالی است كه بر پایه ارزشها و باورهای مسلط و مشترك به هم نزدیك شده‌اند و زمانی كه قدرت سیاسی توانایی تأمین ارزشها و خواسته‌های آنها را نداشته باشد یا نخواهد این ارزشها و خواسته‌ها را تأمین كند گروههای اجتماعی مأیوس شده به دنبال رهبر یا رهبرانی كه می‌توانند خواسته‌ها و نظرات آنها را تعقیب و تأمین نمایند حركت خواهند كرد در ایجاد و تشكل قدرت اجتماعی سه ركن اساسی قابل تفكیك هستند: مردم، رهبری و ایدئولوژی.
الف - مشاركت مردمی
در حالی كه در فرانسه و روسیه میزان مشاركت مردم در براندازی رژیمهای مستبده حاكم بسیار اندك بوده و حتی در فرانسه همانطور كه گفته شد، نقشی نداشته‌اند(7) و رژیم فرانسه به خاطر ضعفهای خود الزاماً تسلیم شده و در روسیه تعداد محدودی از كارگران كارخانجات پطرزبورگ و سربازان پادگان همان شهر سر به شورش برداشته و موجبات سقوط خانواده رومانوفها را فراهم كردند (8) در انقلاب اسلامی ایران به استثنای اقلیت محدودی و بخش اعظم ارتش كه وابسته به نظام بودند همه اقشار مردم از همه طبقات و گروههای اجتماعی و در سراسر كشور اعم از شهرها و روستاها، كارگران، كارمندان، كشاورزان، اصناف و ... همه و همه چرخهای اقتصادی و اداری كشور را از كار انداخته و در مقابل رژیم تا دندان مسلح آن هم با دست خالی ایستادند و آن را ساقط كردند.
مطالعات بعدی هم نشان داد كه حتی بعد از پیروزی انقلاب كه زنجیرهای استبداد و دیكتاتوری گسسته شده و زمینه مناسب برای ایجاد آگاهی سیاسی و مشاركت توده‌های مردم فراهم شده بود به تدریج و به علت بی‌میلی حاكمیتهای بعد از انقلاب اعم از میانه‌روها و رادیكالها در دو انقلاب فرانسه و روسیه، این مشاركت رو به كاهش نهاده است. تاریخ و آمار مشاركت مردم در انتخابات بعد از انقلاب این نظریه را ثابت می‌كند.
در مقابل توده‌های ملت ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در انتخابات‌های مكرر و پی در پی شركت كرده‌اند و حتی در شرایط بحرانی و بمباران شهرها هیچیك از انتخابات لازم برای تداوم فعالیتهای سیاسی نظام جمهوری اسلامی متوقف نشده یا به تأخیر نیافتاد. در طول ده سال گذشته مردم كشور ما در بیش از بیست انتخابات (هشت انتخاب ریاست جمهوری، پنج انتخاب مجلس شورای اسلامی، سه انتخاب مجلس خبرگان، یك انتخابات نوع حكومت، و دو انتخابات رفراندوم قانون اساسی و دو انتخابات شوراهای اسلامی) شركت كرده‌اند. آمار مشاركت روزافزون مردم در این انتخابات چشمگیر و جالب توجه است. و از همه مهمتر حضور همه ساله مردم در اجتماعات و تظاهرات میلیونی كه به خاطر سالگرد انقلاب صورت می‌گیرد نشانه حضور، بیداری و حمایت مردم از انقلابشان میباشد.
ب - رهبری
نقش و شخصیت رهبر به ویژه زمانی روشن‌تر و برجسته‌تر میشود كه توسلات ایدوئولوژیكی گروههای انقلابی پراكنده و غیر منسجم باشد یا سازماندهی آن ضعیف باشد در این صورت نقش و اهمیت رهبری در پروسه انقلابی و در طول زمان توسعه می‌یابد. از طرف دیگر نقش رهبران انقلاب را در سه بعد مهم میتوان مشاهده كرد كه عبارت است از رهبر بعنوان ایده‌ئولوگ انقلاب، رهبر بعنوان فرمانده و نهایتاً رهبر بعنوان معمار نظام بعد از پیروزی انقلاب.
در بررسی و مقایسه اجمالی میان نقش رهبران در سه انقلاب مورد بحث مشاهده خواهیم كرد كه در این ركن از انقلاب نیز مانند ركن مردم انقلاب اسلامی دارای قدرت، امتیازات و ویژگیهایی فوق‌العاده و استثنایی بوده است كه دو انقلاب فرانسه و روسیه از آن بی‌بهره بوده‌اند.
-1 در انقلابهای فرانسه و روسیه رهبران انقلاب از طبقات متوسط و بالای جامعه بوده‌اند در حالیكه در انقلاب اسلامی ایران رهبران انقلاب وابسته و متعلق به طبقات محروم و فقیر جامعه بوده‌اند.
-2 در انقلابهای فرانسه و روسیه به ویژه در انقلاب روسیه رهبران مدافع و نماینده طبقه‌ای بودند كه خود متعلق به آن طبقه نبودند در حالیكه در انقلاب اسلامی رهبران انقلاب دقیقاً مدافع طبقه‌ای بودند كه از آن طبقه برخاسته بودند.
-3 در انقلابهای فرانسه و روسیه طبقه روشنفكر و تحصیل كرده رهبری انقلاب را بر عهده داشته و اشراف و روحانیون نقش ضد انقلاب را داشتند در حالیكه در انقلاب اسلامی رهبری ضد انقلاب را روشنفكران وابسته به چپ و راست بر عهده داشتند.
-4 در انقلاب فرانسه و روسیه ما به چهره شاخصی كه همه ویژگیهای سه گانه رهبری را در خود جمع داشته و از نظر ارائه ایدئولوژی، فرماندهی انقلاب و سازندگی بعد از انقلاب دارای استعداد، نبوغ و قدرتی همچون رهبری در انقلاب اسلامی باشد برخورد نمی‌كنیم. در انقلاب فرانسه چهره‌هایی مانند لافایت، روبسپیر، دوك د. اورلئان مطرح هستند كه هیچكدام رهبری انقلاب را در تمام دوران شكل‌گیری و پیروزی آن بطور جامع در دست نداشتند.
در انقلاب روسیه چهره لنین از چهره‌های شاخص و برجسته تاریخ این انقلاب میباشد وی در واقع دارای امتیازات و استعدادها و نبوغ مشخصی بود كه در جهت به مرحله عمل درآوردن آنچه را كه به انقلاب اكتبر 1917 معروف است نقش اصلی و محوری داشت. در حالیكه در سقوط رژیم رومانوفها در فوریه همان سال مطلقاً نقشی نداشت چهره‌هایی مانند زینوویف، كامنف، استالین، تروتسكی و كرنسكی هم از شهرت ویژه‌ای برخوردار هستند ولی آنها هم دخالتی در سقوط رژیم نداشتند. در حقیقت سقوط رژیم تزاری در اثر یك حركت خودجوش و بدون رهبری صورت گرفت.
بطور خلاصه مطالعات ما نشان می‌دهد نه در انقلاب فرانسه و نه در انقلاب روسیه به چهره‌ای با ویژگیهای ایدئولوگ و فرمانده انقلاب برخورد نمی‌كنیم آنهایی را كه نام بردیم هیچكدام نه ایدئولوگ انقلاب بودند و نه فرمانده آن بلكه سازندگان و معماران دولتهای بعد از انقلاب بودند. آنها اشخاصی بودند كه بر اسب سركش تحولات بعد از سقوط نظام سوار شده و در سیر تحولات بعدی اثر گذاردند. در حالیكه در انقلاب اسلامی رهبر انقلاب حضرت امام خمینی(ره) بویژه با برخورداری از جایگاه مرجعیت دینی و با نبوغ، قدرت و ویژگیهای خاصی كه داشتند كه در نوع خود بی‌نظیر بود نقش ایدئولوگ، فرمانده و معماری انقلاب را به نحو احسن و در طول ربع قرن از حیات پربركت خود بر عهده گرفته و ایفأ كردند.
ج - ایدئولوژی
با توجه به اینكه تنها عامل مشروعیت و انسجام در جامعه و نظام قبلی در هر سه كشور نهادهای پادشاهی بوده كه در موقعیت انقلابی بی‌اعتبار شده بودند بنابراین ایدئولوژیهای انقلاب مطرح می‌شوند تا آنكه تجدید بنا و اعمال قدرت دولتی را بر مبنای جدیدی توجیه و استدلال كنند. ضمناً مكاتب مطرح شده به نخبگان انقلابی كمك می‌كند تا انسجام و تشكل لازم را برای حركت توده‌ها در جهت مبارزات و فعالیتهای سیاسی تحقق بخشند.
با بررسی اجمالی از ایدئولوژیهای حاكم بر انقلابهای مورد نظر درمی‌یابیم در حالی كه مكتبهای لیبرالیسم و ماركسیسم در فرانسه و روسیه با برداشتهای مادی خود افق محدودی را برای پیروان خود در همین دنیا و تنها از یك زاویه فراهم می‌كردند، نقش مهمی هم در ایجاد انگیزه لازم در براندازی رژیمهای پادشاهی فرانسه و روسیه نداشته‌اند و حتی در پیاده كردن ارزشها و معیارهای خود بعد از سقوط نظامهای مطرود با مشكل مواجه شده و الزاماً تغییرات زیادی بر نظریات تئوریكی خود اعمال كردند. از طرف دیگر هر دو مكتب برای مردم فرانسه و روسیه نامأنوس بود و با بنیانهای عقیدتی عامه مردم كه غالباً مذهبی بود در تعارض بود لذا این ایدئولوژیها هرگز نتوانستند خمیرمایه لازم را در ایجاد تشكل، انسجام، و وحدت اقشار و توده‌های جوامع خود فراهم كنند و تنها به عنوان ایدئولوژی طبقه خاص روشنفكر و با تعابیر متفاوت باقی ماندند.
در حالی كه مكتب اسلام كه از 1400 سال قبل به ایران وارد شده بود و با مردم مأنوس بوده و قاطبه مردم به آن اعتقاد داشته و با آن زیست كرده و در تاروپود زندگی آنها نفوذ و رسوخ كرده بود و با توجه به جهان‌بینی الهی افق بسیار وسیعی برای پیروان خود فراهم كرده علاوه بر آنكه سعادت اخروی را نوید می‌داد برای همین دوره كوتاه زندگی در این دنیا نیز دستورالعملها و راهنماییهای لازم برای امور روزمره زندگی فردی و اجتماعی و اداره جامعه در جهت تامین سعادت دنیوی فراهم كرده بود و در مقایسه با دو مكتب دیگر از عظمت ویژه‌ای برخوردار است. بویژه آنكه در مكتب تشیع با برخورداری از جوهره‌های لازم انقلابی زمینه‌های كاملاً مساعدی برای بهره‌مندی از یك مكتب قدرتمند در پروسه انقلاب اسلامی در ایران فراهم‌بود.
انقلابهای فرانسه و روسیه نه تنها برعلیه دولت بلكه برعلیه روحانیت و كلیسا بود. كلیسا در فرانسه فرانسوی شده، از حیطه اقتدار پاپ در واتیكان خارج گردید و در روسیه مطرود و مقهور شد در حالی كه در انقلاب اسلامی تمام روحانیت شیعه برعلیه دولت قیام كرد و انقلاب را رهبری نمود.
موفقیت ایدئولوژی انقلابی اسلام همچون امری ارزشمند و علامت ممیزه انقلاب اسلامی در ایران بود. این ایدئولوژی پاسخی قدرتمند به خواسته‌های سیاسی شده معاصر و در عین حال مأیوس شده از مكاتب مادی بود. این ایدئولوژی در عین بهره‌برداری از همه امتیازات تكنولوژیكی و تجربه نهضتهای ایدئولوژیكی و سیاسی غرب به كار گرفته شد. به عبارت دیگر این ایدئولوژی امتیاز قابل توجهی بر كمونیسم كه با مذهب در تعارض است، داشت. به جای اینكه یك جایگزینی جدیدی برای مذهب خلق كند همان طور كه كمونیستها كردند، انقلاب اسلامی مذهب پرتلاش و تهاجمی را كه وجود داشت به كار گرفته و با ابزار ایدئولوژیكی مورد نیاز برای جنگ در صحنه سیاست مردمی مجهز گردید. با این عمل آنها كمك بزرگی و ممتازی به تاریخ جهان كردند. بنا به گفته زاگورین، نویسنده آمریكایی، اگر امروز كسی بپرسد كه در تئوری انقلاب ماركس چه چیزی معتبر و چه چیز بی‌اعتبار میباشد، جواب باید این باشد كه آن تئوری دیگر به گذشته و تاریخ تعلق دارد. عدم تناسب نظریه ماركس آنگاه آشكار شد كه برخلاف پیش‌بینی ماركس انقلابها در پیشرفته‌ترین كشورهای غربی تحقق نیافت و در عوض سوسیالیسم در عقب افتاده‌ترین جوامع كشاورزی روسیه و چین به مرحله اجرا درآمد. با رشد تحقیق روی بسیاری از انقلابها این امر به اثبات رسید كه مدل ماركس به خاطر ساده‌انگاری بیش از حد آن غیر قابل بهره‌برداری است و در حقیقت مانعی برای درك بیشتر انقلابها است.(9)
بدین ترتیب ملاحظه میگردد كه رمز پیروزی انقلاب اسلامی را تنها میتوان در عظمت و مدیریت و میزان اعمال گسترده سه ركن انقلاب یعنی مردم، رهبری و مكتب جستجو كرد كه توانست برخلاف پیش‌بینیها و محاسبات تحلیل‌گران و حیرت جهانیان نظام قدرتمند و كهن شاهنشاهی را به زانو درآورده و آن را سرنگون سازد.
پیروزی انقلابهای فرانسه و روسیه نه ناشی از انسجام، استحكام، و قدرت نیروهای انقلابی بوده است بلكه به خاطر ضعف بنیادین رژیمهای حاكم بود كه ساختار حكومتی را شدیداً پوسانده و بحرانهای نظامی اقتصادی و فشارهای بین‌المللی این ضعیف را تشدید كرده بودند به طوریكه سقوط نظام سیاسی را امری اجتناب‌ناپذیر ساخت. در واقع گروههای اجتماعی رقیب در جو ناشی از خلأ قدرت و حاكمیت سیاسی به عنوان و وارثان نظام از هم پاشیده و دور از صحنه شده و به عنوان نیروهای انقلابی به تلاش و رقابت برخاسته و قدرت را به دست گرفتند. بر اساس همین مقایسه‌ها است كه ملاحظه میگردد كه انقلاب اسلامی در مقایسه با انقلابهای فرانسه و روسیه از عظمت به مراتب بیشتری برخوردار است.
پیروزی انقلاب اسلامی بیشتر در كانونهای سیاسی و دانشگاهی موجب حیرت شد كه بر اساس مطالعات خود از انقلابهای گذشته هرگز نمی‌توانستند تصور كنند كه چنین حادثه‌ای در ایران اتفاق افتد. مطالعات سازمانهای اطلاعاتی آمریكاCIA وDIA چهار ماه قبل از سقوط رژیم شاه به این جمع‌بندی رسیده بود كه ایران نه در شرایط انقلابی و نه پیش از انقلاب است و برای ده سال آینده رژیم شاه پابرجا است.
تداسكاچیل در این زمینه می‌گوید:
«سقوط رژیم شاه، آغاز نهضت انقلابی ایران مابین 1977 تا 1979، به عنوان یك شگفتی ناگهانی برای ناظرین خارجی اعم از دوستان شاه تا روزنامه‌نگاران و دانشمندان علوم سیاسی و اجتماعی از جمله آنهایی كه همچون من به اصطلاح از كارشناسان انقلابهای هستیم، بود. همه ما حوادث انقلاب را با حیرات و ناباوری نظاره می‌كردیم. بالاتر از همه انقلاب ایران پدیده‌ای كاملاً خلاف قاعده و طبیعت بود. این انقلاب محققاً یك انقلاب اجتماعی است. معذالك پروسه انقلاب مخصوصاً حوادثی كه منجر به سقوط شاه بود، علتهایی را كه در مطالعه تطبیقی خود از انقلابهای فرانسه، روسیه و چین مطرح كرده بود، زیر سئوال برد. انقلاب ایران آشكارا آن قدر مردمی بود و آن قدر روابط اساسی و پایه فرهنگی - اجتماعی و اقتصادی - اجتماعی را در ایران تغییر داد كه حقیقتاً از نمونه انقلابهای اجتماعی - تاریخی بزرگ میباشد.»(10)
اینك این سئوال مطرح میگردد كه اگر انقلابهای فرانسه و روسیه را انقلابهای كبیر بنامیم، انقلاب اسلامی را چه بنامیم و اگر انقلاب اسلامی، انقلابی واقعی و تمام عیار است، آنچه را كه در فرانسه و روسیه رخ داده است چه باید نامید؟ به همین جهت است كه گفته اسكاچیل صدق می‌كند كه انقلابهای فرانسه و روسیه آمدند و ساخته نشدند ولی انقلاب اسلامی ایران نیامد بلكه با توجه به شرایط موجود ساخته شد آن هم نه به سادگی بلكه با تجهیز همه امكانات مردمی سراسر كشور و از همه اقشار و طبقات اجتماعی و با رهبری قوی و پرداخت بهایی گزاف كه همانا قربانی كردن چند صد هزار انسانهای عاشق انقلاب بود، و به همین دلیل بوده كه ظهور پیروزی انقلاب اسلامی حیرت و شگفتی همگان بر برانگیخت. و به یقین میتوان ادعا كرد كه انقلاب اسلامی انقلابی بی‌نظیر در تاریخ بشریت میباشد.
نوع فایل: word
سایز:34.2 KB
تعداد صفحه:34
قیمت فایل فقط 5,500 تومان
برچسب ها : انقلاب فرانسه , انقلاب فرانسه , انقلاب , فرانسه , سرمایه دارى , بورژوایى مدرن , سقوط رژیم , اكتشافات جغرافیایى , مستعمرات , ستدهاى دریایى , فئودالیسم , صنعت , عوارض فئودالى , لیبرال مدرن , سكولاریستی , تحقیق , جزوه , مقاله , پایان نامه , پروژه , دانلود تحقیق , دانلود جزوه , دانلود مقاله , دانلود پایان نامه , ا
دسته: 
دسته: 
دسته: 
دسته: 
شما هم یک سایت حرفه ای داشته باشید